Kierownik zadania: dr hab. inż. Joanna Szlinder-Richert, Zakład Chemii Żywności i Środowiska
Dotacja MNiSW 2017 (nowy)
Trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) emitowane do środowiska morskiego ulegają bioakumulacji, a ich stężenia w tkankach organizmów często rosną wraz ze wzrostem pozycji w sieci troficznej. Ptaki odżywiające się organizmami morskimi są nie tylko narażone na toksyczne działanie tych substancji, ale także ze względu na możliwość przemieszczania się na duże odległości, przyczyniają się do przenoszenia zanieczyszczeń ze środowiska morskiego do lądowego oraz do ich rozprzestrzenienia na duże odległości. Z tego powodu ptaki powinny być istotnym elementem badań ukierunkowanych na poznanie obiegu TZO w środowisku. Tymczasem programy monitoringowe prowadzone w rejonie Bałtyku dotyczące TZO, najczęściej obejmują badania ryb, osadów i bentosu. Dlatego podjęto badania ukierunkowane na:
- zdobycie wiedzy podstawowej dotyczącej źródeł narażenia oraz obiegu poszczególnych grup ksenobiotyków w organizmie ptaka;
- poznanie czynników biologicznych decydujących o stopniu bioakumulacji zanieczyszczeń w tkankach ptaków (płeć, wiek, rodzaj diety).
Materiał do badań stanowiły ptaki pochodzące z przyłowów z obszaru Zatoki Pomorskiej, Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Gdańskiej. Badania chemiczne rozpoczęto w 2017 roku. Do badań tych wytypowano 3 gatunki: kormorana (Phalacrocorax carbo), jako gatunek typowo rybożerny, perkoza dwuczubego (Podiceps cristatus), jako przedstawiciela gatunku bentosożernego oraz ogorzałkę (Aythya marila) jako gatunek roślinożerny (razem 32 osobniki). Badania objęły zanieczyszczenia z grupy metali toksycznych oraz zanieczyszczenia z grupy polibromowanych opóźniaczy zapłonu: PBDE oraz HBCDD, nonylfenole oraz alkilowane wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Zaplanowano wykonanie oznaczeń w tkance mięśniowej, nerkach, wątrobach, tłuszczu podskórnym, tłuszczu jelitowym, płucach i we krwi.
Oznaczenia metali zostały wykonane we wszystkich wytypowanych do badań próbkach. W kolejnym roku kontynuowane będą analizy pozostałych zanieczyszczeń w próbkach tłuszczu jelitowego oraz w wątrobach ptaków z gatunku perkoz dwuczuby, z uwagi na fakt, iż w ich przypadku konieczny jest dodatkowy etap oczyszczania próbek przed analizą. W toku są oznaczenia zawartości żołądków w osobnikach, w których wykonano analizy chemiczne.
Zawartość nonylfenoli w ptakach
W toku prac okazało się, że wykonanie oznaczeń w poszczególnych narządach ptaków wymaga nieco odmiennego sposobu oczyszczania próbki do analiz. Opracowano metodyki oczyszczania próbek właściwe dla tkanki mięśniowej, nerek, wątrób, tłuszczu i płuc. Uzyskane wyniki wskazują na bardzo znaczące różnice w poziomach badanych zanieczyszczeń pomiędzy badanymi gatunkami ptaków, jak i pomiędzy narządami. Interpretacja danych będzie możliwa po uzyskaniu kompletu danych. Osobniki do badań wytypowano w taki sposób, aby można było uwzględnić znaczenie takich czynników, jak:
- sezon przyłowu mogący mieć wpływ zarówno na dietę, jak i stan fizjologiczny związany z procesem rozrodu;
- płeć, która została oznaczona podczas sekcji ptaków;
- wiek określony w grupach: 1,2, powyżej 2.
Wyniki uzyskane w ramach projektu, będą opublikowane w czasopismach o zasięgu międzynarodowym i pozwolą na poszerzenie wiedzy o roli ptaków w transferze wybranych zanieczyszczeń w środowisku. Stanowią także cenny wkład metodyczny dla tematyki związanej z badaniem kumulacji TZO w łańcuchu troficznym.
