Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej zleciło Międzynarodowej Radzie Badań Morza (ICES) wykonanie analizy i oceny efektywności istniejących obszarów i okresów zamkniętych na stan stada wschodniego dorsza w Morzu Bałtyckim. Ministerstwo poprosiło o uwzględnienie w analizie istniejących obszarów zamkniętych w basenach: Bornholmskim, Gdańskim i Gotlandzkim ustanowionych zgodnie z art. 18 Rozporządzenia UE 2016/1139 oraz okresu zamkniętego (od 1 lipca do 31 sierpnia) w podobszarach 25-26 wraz z analizą zasadności ich ewentualnych modyfikacji, a w szczególności rozszerzenia istniejących obszarów zamkniętych oraz objęcia okresem zamkniętym podobszarów 24-32.
ICES zaproponował elementy procesu przygotowania doradztwa wraz z wynikającym z nich budżetem a Ministerstwo ofertę zaakceptowało. Proces przygotowania oceny obejmował między innymi:
- przygotowanie dokumentu roboczego opisującego istniejącą wiedzę oraz wskazującego na istotne braki informacji;
- dwudniowe warsztaty w siedzibie ICES, których celem było podsumowanie dostępnej wiedzy naukowej i przygotowanie pierwszego draftu oceny;
- recenzję raportu z warsztatów;
- dwudniowe spotkanie grupy przygotowującej ostateczny tekst doradztwa uwzględniający raport z warsztatów oraz opinię recenzentów;
- akceptację ostatecznego tekstu opinii przez Komitet Doradczy ICES (ACOM).
Na potrzeby warsztatów powstał obszerny, wstępny dokument zawierający podsumowanie istniejącej wiedzy wraz z propozycją sposobu analizy zagadnienia w trakcje spotkania. Warsztaty (ICES WKCONGA), pod przewodnictwem dr Margit Eero i niżej podpisanego, odbyły się w siedzibie ICES w dniach 14-15 sierpnia br. W spotkaniu wzięło udział łącznie 13 uczestników reprezentujących Danię, Łotwę, Polskę i Szwecję. Wraz ekspertami w spotkaniu uczestniczyli liczni reprezentanci organizacji rybackich oraz przedstawiciel Zamawiającego.
Ponieważ rolą warsztatów było przygotowanie podstaw naukowych doradztwa, dyskusja skoncentrowała się na trzech biologicznych celach towarzyszących ustanawianiu obszarów i okresów zamkniętych: (i) zwiększaniu rekrutacji poprzez ochronę niezakłóconego tarła uwzględniając również prawdopodobieństwo przeżywalności ikry i larw, (ii) zwiększenie proporcji ryb dużych w populacji oraz (iii) redukcję presji rybackiej poprzez wpływ na całkowitą wielkość połowu.
Zdecydowano również, że ponieważ rzeczywiste efekty obszarów i okresów zamkniętych są bardzo trudne do wykazania i skwantyfikowania, ze względu na bardzo długą listę czynników wpływających na stan stada, analizie poddane zostaną efekty potencjalne, głównie na podstawie występowania czasowego i przestrzennego nakładania się np. współwystępowania aktywności tarłowej z czasem i obszarem objętym ochroną.
Podsumowując, WKCONGA stwierdziła między innymi, że okresy ochronne w czasie najintensywniejszego tarła i obejmujące swym zasięgiem większość obszaru występowania stada powinny być preferowane w porównaniu z obecnie istniejącymi niewielkimi obszarami zamkniętymi. Wynika to ze znacznie mniejszego prawdopodobieństwa realokacji nakładu połowowego w czasie i przestrzeni, co powoduje znacznie mniejsze prawdopodobieństwo powstania negatywnych efektów ubocznych, sprzecznych z zasadniczym celem ustanowienia obszarów i okresów ochronnych (na przykład, gdy zbyt mały obszar zamknięty powoduje zwiększenie intensywności eksploatacji w rejonach dużej aktywności tarłowej lub o wyższym prawdopodobieństwie przeżywalności larw).
Kolejnym etapem analizy była ocena raportu przez recenzentów, którzy generalnie bardzo pozytywnie odnieśli się do wyników pracy uczestników spotkania WKCONGA, wskazując kilka elementów, które powinny zostać również uwzględnione.
Advice Drafting Group przygotowująca propozycję ostatecznego tekstu doradztwa, w dniach 13-14 września, przeanalizowała stanowiska przedstawione w recenzjach i przychyliła się do opinii przewodniczących warsztatów WKCONGA, że sugerowane rozszerzenie zakresu raportu o kolejne analizy nie było możliwe ze względu na ograniczenia czasowe całego procesu przygotowywania opinii, ale przede wszystkim dlatego, że nie znajdowały one odniesienia w zakresie skierowanego do ICES zlecenia.
Komitet Doradczy ICES zatwierdził ostateczny tekst doradztwa, które po edycyjnych poprawkach zostało przedstawione Zamawiającemu.
ICES w swej opinii stwierdza, że:
- istniejący obszar zamknięty na Głębi Bornholmskiej obejmuje jedynie część aktywności tarłowej. Aby uniknąć negatywnych efektów powodowanych przez aktualnie istniejący obszar, należałoby rozszerzyć go na cały Basen Bornholmski wewnątrz izobaty 60 m (rys. 1) oraz dodatkowo powinien obejmować cały podobszar 26 tak, aby objąć ochroną cały obszar aktywności tarłowej na Głębi Bornholmskiej i jednocześnie zapobiec negatywnym efektom wynikającym z realokacji nakładu połowowego w rejony, gdzie obserwuje się obecnie większy udział dużych dorszy (SD 26);
- w ostatnich latach szczyt aktywności tarłowej przypada na okres od maja do sierpnia i dlatego okres wrzesień – październik nie wpływa znacząco na pozytywne efekty obszaru zamkniętego;
- uwzględniając aktualne warunki hydrologiczne, obecne obszary zamknięte wyznaczone w basenach Gdańskim i Gotlandzkim, jedynie w minimalnym stopniu wpływają na stan stada wschodniego dorsza;
- istniejący okres ochronny (1 lipca – 31 sierpnia) powinien obejmować również czerwiec, aby uniknąć zwiększonej eksploatacji ryb w okresie najintensywniejszego tarła;
- rozszerzenie okresu ochronnego na podobszary 27-32 nie będzie miało pozytywnego wpływu na stan stada lub wpływ ten będzie bardzo ograniczony;
- rozszerzenie okresu ochronnego na podobszar 24 może mieć zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje dla stada wschodniego. Wpływ negatywny może zostać wyeliminowany poprzez rozszerzenie ochrony także na czerwiec (szczyt tarła). Ewentualne wprowadzenia okresu ochronnego w podobszarze 24 będzie miało konsekwencje także dla stada zachodniego, ponieważ spowoduje realokację nakładu połowowego na podobszary 22-23.
ICES podkreśla, że w przypadku zarządzania stadem opartego na całkowitym dopuszczalnym połowie (TAC), ustalonym na zrównoważonym poziomie, znaczenie istnienia obszarów i okresów ochronnych jest jedynie wspierające i nie może stanowić alternatywy lub substytutu dla TAC. Obszary i okresy ochronne mogą przynieść dodatkowe korzyści tam, gdzie cele ochronne nie mogą zostać osiągnięte wyłącznie poprzez TAC (np. poprzez zwiększoną ochronę niezakłóconego tarła). Należy jednak przyznać, że obecnie posiadane dane nie pozwalają na jednoznaczne skwantyfikowanie wpływu tych konkretnych działań na stan stada wschodniego dorsza.
Piotr Margoński
Rys. 1. Sugerowane rozszerzenie istniejącego obszaru zamkniętego na Basenie Bornholmskim (czarny wielobok) na cały obszar basenu wewnątrz izobaty 60m (czerwona linia). Zielone kółka prezentują rozmieszczenie i liczebność ikry dorsza (n*1000 m-3) na przekładzie prób zebranych w sierpniu 2017 roku.
