Badania Morskiego Instytutu Rybackiego – Państwowego Instytutu Badawczego potwierdziły pojawienie się Prymnesium parvum w wodach Roztoki Odrzańskiej i Zalewu Szczecińskiego w końcu sierpnia bieżącego roku, a powtórzone we wrześniu i październiku badania potwierdzają stałą obecność tego organizmu w fitoplanktonie akwenów ujścia Odry. Pragniemy jednak uspokoić wszystkich zaniepokojonych – liczebność i biomasa P. parvum w Zalewie Szczecińskiem była zdecydowanie zbyt niska by móc używać terminu „zakwit” i również wielokrotnie niższa od wartości, jakie stwierdzano w wodach Odry w czasie toksycznego zakwitu, który tam wystąpił.
Prymnesium parvum to gatunek haptofita (wcześniej klasyfikowanego jako złotowiciowiec, skąd pochodzi używane w mediach określenie „złota alga”) występującego w wodach słonawych i zdolnego do wytwarzania w specyficznych warunkach silnych toksyn mogących powodować masową śmiertelność ryb, małży i ślimaków skrzelodysznych.
Pracownicy Morskiego Instytutu Rybackiego – PIB określali obecność P. parvum w wodach Roztoki Odrzańskiej i Zalewu Szczecińskiego dwiema metodami – genetyczną, pozwalającą na szybkie stwierdzenie występowania organizmu, nawet przy jego bardzo niskiej liczebności, oraz poprzez klasyczną analizę fitoplanktonu przy pomocy mikroskopu odwróconego, która jest metodą bardziej czasochłonną, ale dostarcza kluczowych informacji o liczebności i biomasie wszystkich organizmów fitoplanktonowych. Dodatkowo, metodami genetycznymi określano występowanie u P. parvum genów kodujących enzymy odpowiedzialne za produkcję prymnezyn (nie wszystkie szczepy tego organizmu są zdolne do ich produkcji). W badanym okresie pierwszy sygnał o obecności P. parvum, uzyskany metodami genetycznymi pochodzi z 23 sierpnia, z Roztoki Odrzańskiej. W kolejnym cyklu badań (27 sierpnia) obecność szczepów P. parvum z genami kodującymi produkcję prymnezyn potwierdzono na wszystkich, czterech badanych punktach, a na dwóch z nich liczebność była na tyle duża, że udało się je zidentyfikować także metodami mikroskopowymi. We wrześniu P. parvum było identyfikowane, na wszystkich stacjach, obiema metodami, a liczebność i biomasa rosły, osiągając maksimum w próbach pobranych 26 września (próby pobrane 14 października są jeszcze opracowywane metodami mikroskopowymi, ale potwierdzono występowanie w tym okresie P. parvum metodami genetycznymi). Udział P. parvum w całkowitej liczebności i biomasie fitoplanktonu Zalewu Szczecińskiego i Roztoki Odrzańskiej w badanym okresie był znikomy i wynosił od 0,03-4,5% biomasy całkowitej fitoplanktonu (1,9-199 µg dm3) oraz od 0,04-3,6% liczebności całkowitej fitoplanktonu (14 146 – 1 588 918 komórek w dm3 wody). Porównując to do sytuacji w Odrze w trakcie katastrofalnego zakwitu latem 2022, śnięcia ryb najczęściej notowano tam przy koncentracji > 50-100 mln komórek /dm3. Maksymalne koncentracje P. parvum na odcinku Odry w województwie lubuskim wynosiły 160 mln komórek/dm3. W województwie zachodniopomorskim nie stwierdzono koncentracji wyższych niż 42 mln komórek/dm3.
W Zalewie Szczecińskim w badanym przez pracowników MIR-PIB okresie zagęszczenie P.parvum osiągało maksymalnie 1,6 mln komórek/dm3, co stanowiło zaledwie 0,4% maksymalnej koncentracji jaka wystąpiła w Kanale Gliwickim 5.09.2022 roku oraz 1,5% maksymalnej koncentracji zanotowanej w Słubicach (woj. lubuskie) 12.08.2022 r. i 3,8% maksymalnej koncentracji oznaczonej dla województwa zachodniopomorskiego 19.08.2022 r. (Odniesienie do sytuacji w Odrze na podstawie: Wstępny raport zespołu ds. sytuacji na rzece Odrze. Red. Agnieszka Kolada, Instytut Ochrony Środowiska-Państwowy Instytut Badawczy).
Uzyskane wyniki pozwalają na stwierdzanie stałego występowania P. parvum w fitoplanktonie Zalewu Szczecińskiego i Roztoki Odrzańskiej jesienią 2022 roku, przy jednocześnie niskim jego udziale w liczebności i biomasie fitoplanktonu, na poziomie maksymalnie kilku procent zagęszczenia, przy którym obserwowano masowe śmiertelności ryb w Odrze.
Warto także mieć na uwadze, że w słonawych wodach Zalewu Szczecińskiego (oraz inny akwenach ujścia Odry) istnieją korzystne, naturalne warunki do rozwoju P. parvum, choć nie bez znaczenia jest silna konkurencja ze strony innych, naturalnie tu występujących organizmów, także dobrze przystosowanych do bytowania w wodach słonawych. Przedstawione wyniki wskazują na konieczność badań monitoringowych w przyszłości, zwłaszcza w kontekście kolejnego sezonu wegetacyjnego, gdy wraz ze wzrostem temperatury wody nastąpią dobre warunki do rozwoju fitoplanktonu (w tym P. parvum).
P. parvum – fot. J. Kownacka
