Zakład Ekonomiki Rybackiej

O zakładzie

Podstawowym celem Zakładu Ekonomiki Rybackiej jest prowadzenie badań naukowych, prac rozwojowych a także usług eksperckich w zakresie rybołówstwa morskiego, przetwórstwa ryb i akwakultury ryb morskich i wsparcie interesariuszy w zarządzaniu tymi sektorami.

Do szczegółowych zadań zakładu należą:

• Doradztwo naukowe na rzecz organów odpowiedzialnych za kształtowanie polityki sektora rybnego.
• Prowadzenie statystyk ekonomicznych sektora na zlecenie GUS, Eurostat i Komisji Europejskiej (JRC).
• Prowadzenie analiz i projekcji sektora rybnego w zakresie ekonomiki, organizacji i efektywnych technologii.
• Prowadzenie prac badawczych i rozwojowych w obszarze zagospodarowania potencjału sektora (w tym nowych, wydajniejszych technologii), jego zasobów i kierunków rozwoju produktów.
• Analiza trendów rynkowych w sektorze rybnym –prowadzenie badań rynkowych, konsumenckich, grup fokusowych i badań sensorycznych.
• Prowadzenie badań i konsultacji społecznych w sektorze rybnym.
• Promowanie zasad gospodarki cyrkularnej, ograniczenia emisji mikroplastików.
• Uczestniczenie w kształtowaniu podstaw polityki rybackiej na forum krajowym i międzynarodowym
• Współpraca z przedsiębiorstwami i stowarzyszeniami sektora rybnego.

Historia Zakładu Ekonomiki Rybołówstwa MIR

(Opracowanie tekstu: mgr Mateusz Kubicki, mgr Kamila Tucholska)

Koniec II wojny światowej oznaczał dla Polski zmiany terytorialne, których najlepszym potwierdzeniem było przesunięcie granicy zachodniej, co umożliwiło uzyskanie swobodnego dostępu do morza.

Kutry rybackie w porcie w Gdyni lata 1930-36

Wskutek działań wojennych przypadających na lata 1939-1945 krajowe rybołówstwo poniosło dotkliwe straty w infrastrukturze, jednostkach pływających oraz personelu badawczym, tak ważnym dla racjonalnego wykorzystania zasobów morskich. Pomimo trudności organizacyjnych związanych z okupacją sowiecką oraz brakach w kadrze już w maju 1945 roku nieoficjalnie swoją działalność wznowiło Morskie Laboratorium Badawcze, które zaczęło skupiać przedwojennych naukowców związanych z badaniami morza. Stopniowo rozpoczęto powolną odbudowę infrastruktury niezbędnej do realizacji przyszłościowych badań. Do 1947 roku udało się uzyskać pełną sprawność funkcjonowania, a ośrodek zatrudniał tyle samo osób, co w okresie przedwojennym.

Proces reaktywacji stowarzyszenia Morski Instytut Rybacki rozpoczął się stosunkowo wcześnie, bo już w 1944 roku. Oficjalne wznowienie działalności nastąpiło 24 kwietnia 1945 roku. Wskutek braków kadrowych rozpoczęto stopniowe formowanie instytucji przy jednoczesnym zwiększaniu zakresu obowiązków pracowników. Od 1948 roku wprowadzono w życie nowy podział organizacyjny, który zakładał stworzenie komórek organizacyjnych odpowiedzialnych za pomoc rybakom, połowy, tabor pływający, wydawnictwa, administrację i finanse oraz kadry. W fazie formowania znajdował się oddział ekonomiki rybackiej.

Decyzją władz dnia 1 stycznia 1949 roku Morskie Laboratorium Rybackie zostało oficjalnie połączone z Morskim Instytutem Rybackim. Nowy schemat organizacyjny MIR został ogłoszony na naradzie 19 kwietnia 1949 roku i to właśnie on zakładał istnienie w centrali czterech głównych pionów – Działu Ichtiologicznego, Działu Ekonomicznego, Działu Techniki Rybackiej oraz Działu Technologii Rybackiej oraz Administracyjno-Finansowego.

W początkowej fazie swojej egzystencji formowany od podstaw Dział Ekonomiki składał się łącznie z dwóch samodzielnych wydziałów – Wydziału Ekonomiki Rybołówstwa, Statystyki i Sprawozdawczości oraz Wydziału Wydawniczo-Propagandowego. Pierwszym kierownikiem nowoutworzonego pionu był Zbigniew Oborowski, który objął tę funkcję 19 kwietnia 1949 roku. Pierwszym kierownikiem Wydziału Wydawniczo-Propagandowego mianowano Jerzego Grajtera. Pełny wykaz osób piastujących funkcję kierowników lub pełniących obowiązki kierowników prezentuje poniższa tabela.

Kierownicy i osoby pełniące obowiązki kierownika Zakładu Ekonomiki Rybackiej Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni w latach 1949-2016:

Źródło: Opracowanie wykonane przez Przemysława Dorszewskiego, 29.12.2016

Do pierwszych zadań wyznaczonych Działowi Ekonomicznemu należało zbadanie statystyk rybackich wytworzonych przez przedwojenną administrację, analiza wydajności połowowych poszczególnych łowisk oraz zagadnienia związane z racjonalnym rozmieszczeniem floty rybackiej w poszczególnych bazach. Działania te były niewątpliwie powiązane z racjonalnym zagospodarowaniem nowych obszarów uzyskanych na wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Dodatkowo należy wspomnieć o stałym wzroście zatrudnienia w Dziale Ekonomicznym, który w niedalekiej przyszłości miał otrzymać więcej zadań badawczych.

Załoga trawlera Saturnia lata 1940-45 Trawler Neptun lata 1940-45

Początek lat 50. XX wieku cechował się stopniowym wzrostem połowów morskich Polski oraz przygotowaniami do wprowadzenia do powszechnego użycia przemysłowych flot dalekomorskich. Należy wskazać, że Dział Ekonomiczny MIR wykonywał pierwsze badania dotyczące efektywności kooperacji trawlerów z bazami oraz ekonomicznych aspektów tych zadań. W 1954 roku doszło do zmian organizacyjnych w Morskim Instytucie Rybackim, jednocześnie dotychczasowy Dział Ekonomiczny zmienił swoją nazwę na Zakład Morskiego Przemysłu Rybnego. Najlepszym potwierdzeniem dynamicznego rozwoju gospodarki rybnej było przekroczenie 100 000 ton połowów w 1955 roku, co jednocześnie wymuszało na instytucji badawczej rozszerzenie zakresu prowadzonych badań naukowych. Ostatecznie pod koniec lat pięćdziesiątych zmieniono ponownie nazwę pionu ekonomicznego na Zakład Ekonomiki i Statystyki Rybackiej.

W drugiej połowie lat 50. rozpoczęto szereg przygotowań do planu rozbudowy przemysłu rybnego w Polsce. W projekcie tym brali udział także pracownicy Zakładu Ekonomiki i Statystyki Rybackiej, którzy opracowywali zagadnienia z zakresu analizy możliwości przerobowych portów oraz przyszłościowego rozmieszczenia obiektów gospodarki rybnej.

Lata sześćdziesiąte XX wieku przyniosły dla gospodarki rybnej szereg zmian, do których należało między innymi wprowadzenie do eksploatacji pierwszych przemysłowych trawlerów przetwórni mających rozszerzyć zakres polskich połowów na dalsze łowiska. Podjęto dogłębną analizę dotychczasowej działalności floty, ze szczególnym uwzględnieniem mało udanych lugrotrawlerów oraz podjęto próbę oceny dotychczasowych osiągnięć gospodarki rybnej. Stale realizowano także projekty badawcze dla poszczególnych podmiotów. Od drugiej połowy lat sześćdziesiątych badano głównie ekonomiczne aspekty eksploatacji łowisk przez przemysłową flotę rybacką, upatrując w tym kierunku przyszły kształt krajowych połowów. Dodatkowo należy wspomnieć, że w 1966 roku polskie rybołówstwo przekroczyło granicę 300 000 ton połowów w skali roku. Jednocześnie od 1968 roku rozpoczęto cykliczne publikowanie branżowej analizy ekonomicznej „Morska gospodarka rybna”.

Lata siedemdziesiąte XX wieku należy uznać za okres najbardziej dynamiczny w dotychczasowej historii polskiego rybołówstwa. Był to czas ogromnych inwestycji oraz rozszerzenia zasięgu operacyjnego floty dalekomorskiej. Zakład Ekonomiki miał także swój chlubny udział w tych wydarzeniach. Świadomie rozpoczęto intensyfikację badań naukowych dotyczących zasobów oceanicznych i ich lepszego wykorzystania przez uprzemysłowioną flotę łowczą. W szczytowym dla polskiej gospodarki rybnej 1975 roku pozyskano łącznie ponad 816 000 ton ryb i organizmów morskich. W tym też roku Zakład Ekonomiki i Statystyki Rybackiej został włączony do pionu technologiczno-ekonomicznego, w którym funkcjonowały zakłady:

• Statków Rybackich,
• Techniki Rybackiej,
• Mechanizacji,
• Automatyzacji i Przetwarzania Danych,
• Technologii,
• Technologii Bezkręgowców

Kolejna dekada rozpoczęła się dla Zakładu Ekonomiki od zmian natury organizacyjnej. W 1980 roku w skład jednostki włączono Samodzielną Pracownię Prognozowania oraz Samodzielną Pracownię Organizacji Pracy. Niestety, dla polskiego rybołówstwa dalekomorskiego rozpoczął się stopniowy proces ograniczania połowów, co niewątpliwie wpłynęło na kierunki działań podejmowane przez Zakład Ekonomiki. Do najważniejszych zagadnień opracowywanych w latach osiemdziesiątych należały przede wszystkim reforma gospodarcza rybołówstwa oraz zagadnienie wykorzystania nowych łowisk dla dalekomorskiej floty łowczej. Dodatkowo rozpoczęto opracowywanie wnikliwych analiz dotyczących tej niezwykle istotnej dziedziny gospodarki. Zlikwidowano także pion technologiczno-ekonomiczny. Uwidoczniła się zmiana koniunktury gospodarczej, czego potwierdzeniem był spadek wielkości połowów oraz wydajności produkcji, a postulowana przez pracowników Zakładu Ekonomiki, w tym kierownika prof. dr. hab. Zygmunta Polańskiego, potrzeba pilnej reformy gospodarki rybnej nie znalazła posłuchu wśród rządzących.

Na początku lat dziewięćdziesiątych rozpoczął się stopniowy proces rezygnacji z projektów badawczych realizowanych w Zakładzie Ekonomiki w czasach gospodarki centralnie sterowanej.

Statek badawczy prof. Bogucki

Statek badawczy prof. Siedlecki

Rozpoczęto na szeroką skalę opracowywać projekty związane z prywatyzacją państwowych przedsiębiorstw, a także skupiono się na realizacji zagadnień podstawowych związanych z szeroko rozumianą ekonomiką rybołówstwa morskiego. 1 marca 1996 roku wskutek połączenia Zakładu Ekonomiki i Zarządzania z Samodzielną Pracownią Techniki Rybackiej utworzono Zakład Rybołówstwa. Działanie to miało na celu poprawienie efektywności prowadzonych badań naukowych oraz ich lepszą koordynację. Ostatecznie nowopowstały zakład zlikwidowano w czerwcu 1999 roku, powołując na jego miejsce reaktywowany Zakład Ekonomiki Rybackiej.

Pomimo stopniowego ograniczania zatrudnienia i reorganizacji Zakład Ekonomiki Rybackiej po 2000 roku nadal zajmuje się szeroko rozumianymi zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem rybołówstwa morskiego. Wszystkie najważniejsze dane publikowane są co roku w branżowej analizie ekonomicznej pt. „Morska Gospodarka rybna”. Dodatkowo rozpoczęto przygotowywanie polskiego rybołówstwa do akcesji do Unii Europejskiej. Po 2004 roku rozpoczęto opracowywanie zagadnienia funkcjonowania tej branży w ramach struktur Wspólnoty. Ostatnia zmiana o charakterze organizacyjnym miała miejsce w 2015 roku, kiedy Zakład Ekonomiki przekształcono na okres jednego roku w Zakład Ekonomiki, Technologii i Wdrożeń. Od stycznia 2016 roku jednostka organizacyjna ponownie funkcjonuje, jako Zakład Ekonomiki Rybackiej.

Poniższy załącznik w formacie PDF. prezentuje szczegółowe zagadnienia opracowane przez Zakład Ekonomiki Rybackiej w latach 1949-2015.

Bibliografia:

1. Krzeptowski M., Krzeptowska J., Zasolony król, Wydawnictwo Morski Instytut Rybacki, Gdynia 2012.
2. Krzeptowski M., Pół wieku i trzy oceany, Wydawnictwo Morski Instytut Rybacki, Gdynia 2006.
3. Materiały uzyskane od p. Przemysława Dorszewskiego.
4. Materiały wewnętrzne Zakładu Ekonomiki Rybackiej MIR.
5. Morska gospodarka rybna PRL 1945-1985, red. Borowski W., Bykowski P., Dutkiewicz D., et al., Wydawnictwo Morski Instytut Rybacki, Gdynia 1989.
6. Ropelewski A., Morski Instytut Rybacki, Ludzie i wydarzenia 1921-2001, Wydawnictwo Morski Instytut Rybacki, Gdynia 2001.
7. Wywiad przeprowadzony 20.01.2017 roku z p. Henrykiem Ganowiakiem.

Zdjęcia:

1. Kutry rybackie w porcie w Gdyni lata 1930-36; http://gdyniawsieci.pl/
2. Załoga trawlera Saturnia lata 1940-45; http://gdyniawsieci.pl/
3. Trawler Neptun lata 1940-45; http://gdyniawsieci.pl/
4. Statek badawczy prof. Bogucki; zbiory biblioteki MIR-PIB
5. Statek badawczy prof. Siedlecki; zbiory biblioteki MIR-PIB

Skład osobowy

Najważniejsze projekty (od 2015 r.)

1. Bio-based strategies and roadmaps for enhanced rural and regional development in the EU BE-Rural – projekt w ramach Horizon 2020 nr 818478, 2019-2022, kierownik dr Marcin Rakowski
2. Growing Algae Sustainable in the Baltic Sea, GRASS – projekt w ramach Interreg Baltic Sea Region, 2019-2021, kierownik mgr inż. Tomasz Kulikowski
3. Innovative processing to preserve positive health effects in pelagic fish products, ProHealth – projekt w ramach Horizon 2020/JPI, 2017-2019, kierownik projektu dr Adam Mytlewski
4. Strategic Use of Competitiveness towards Consolidating the Economic Sustainability of the european Seafood sector, SUCCESS – projekt w ramach Horizon 2020 nr 635188-2, 2015-2018, kierownicy projektu: dr inż. Olga Szulecka, dr Marcin Rakowski
5. Contract for the Provision of Services in Support of Fisheries and Aquaculture, Monitoring and Evaluation under the EMFF 2014-2020, FAME – projekt celowy KE, 2015-2021, kierownik projektu dr Marcin Rakowski 
6. Opracowanie „Kodeksu dobrych praktyk produkcyjnych w przetwórstwie ryb” – projekt w ramach PO Rybactwo i Morze 2014-2020, 2018-2020, kierownik dr inż. Olga Szulecka
7. Wskaźniki biologiczne, ekonomiczne i techniczne do sprawozdania pn. „Raport dotyczący działań Polski, mających na celu osiągnięcie równowagi między zdolnościami połowowymi a wielkościami dopuszczalnych połowów za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2018”– badania zlecone, projekt realizowany corocznie, kierownik dr Adam Mytlewski
8. Badania ekonomiczne statków rybackich oraz zakładów przetwórstwa rybnego na podstawie danych ze sprawozdań RRW-19 i RRW-20 zrealizowane w ramach Programu Badań Statystycznych Statystyki Publicznej na rok 2017 – badania zlecone, projekt realizowany corocznie, kierownik mgr Małgorzata Kieliszewska
9. Framework Contract for the Studies providing scientific advice in support of the Common Fisheries Policy in EU waters, excluding the Mediterranean and Black Sea, Lot 1: Scientific advice in support of the CFP in the Baltic Sea and North Sea EU waters, SANOBA – projekt  celowy KE, EASME/EMFF/2018/011 – Lot 1, 2019-2021  kierownik projektu dr Marcin Rakowski
10. Morska Gospodarka Rybna – badania statutowe MIR-PIB, projekt realizowany corocznie, kierownik zadania dr Adam Mytlewski
11. Kierunki wzrostu wartości dodanej ryb i produktów rybnych rybołówstwa przybrzeżnego oraz ich oznakowanie – badania statutowe MIR-PIB, 2018, kierownik dr inż. Olga Szulecka

Najważniejsze publikacje (od 2016 r.)

1. Malesa‐Ciećwierz M., Szulecka O., Adamczyk M. 2019. Polycyclic aromatic hydrocarbon contamination of Polish smoked fish: Assessment of dietary exposure. J Food Process Preserv.e13962. https://doi.org/10.1111/jfpp.13962
2. Szulecka O. 2019. Nowe kierunki rozwoju technologii przetwórstwa produktów rybołówstwa i akwakultury [w:] Szanse i zagrożenia dla wzrostu spożycia polskich ryb, IRS, Olsztyn, s. 31-39,  ISBN 978-83-60111-94-9
3. Rakowski M., Kulikowski T. 2019. Rola badań konsumenckich we wprowadzaniu na rynek i promocji nowych produktów rybnych. [w:] Szanse i zagrożenia dla wzrostu spożycia polskich ryb, IRS, Olsztyn, s. 41-52,  ISBN 978-83-60111-94-9
4. Ciołek D., (…) Rakowski M., et al.  2018. The perspective of Polish fishermen on maritime spatial planning, Ocean and Coastal Management, 166:113-124. DOI: 10.1016/j.ocecoaman.2018.07.001
5. Carvalho N., (…) Kuzebski E., et al. 2018. The 2018 Annual Economic Report on the EU Fishing Fleet (STECF 18-07), Carvalho N., Keatinge M., Guillen J. (eds.), Luxembourg, Publications Office of the European Union, s. 587, ISBN 978-92-79-79390-5 DOI:10.2760/56158. Publikacja cykliczna
6. Szulecka O. 2018. Czy tradycyjne lub lokalne produkty rybne mają szansę dotrzeć do szerokiego grona konsumentów? [w:] Wołos A. (red.) Działania prośrodowiskowe w racjonalnej gospodarce rybackiej, IRS, Olsztyn, s. 109-118, ISBN 978-83-601119-0-1
7. Szulecka O., Czerwiński T. 2018. Ryby małocenne – kierunki wykorzystania [w:] Mickiewicz M., Wołos A. (red.) Działalność podmiotów rybackich i wędkarskich w 2017 roku, IRS, Olsztyn, s. 167-178, ISBN 978-83-60111-91-8
8. Szulecka O. 2017. Identyfikowalność w transporcie ryb w świetle obowiązujących przepisów prawnych. Zeszyty Naukowe Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Gdańskiego, Ekonomika Transportu i Logistyka,  62: 283-292
9. Mytlewski A. 2016. Ekonomika polskiej floty rybołówstwa bałtyckiego w latach 2010-2014 (Economics of the Polish Baltic fishing fleet in 2010-2014) [w:] 95-lecie Morskiego Instytutu Rybackiego: aktualne tematy badań naukowych, pod red. I. Psuty, t. I. Zasoby ryb i rybołówstwo, MIR-PIB, Gdynia, s. 49-57, ISBN 978-83-61650-16-4
10. Kieliszewska M. 2016. Charakterystyka przetwórstwa rybnego w Polsce w latach 2006-2014 na podstawie kwestionariuszy statystycznych RRW-20 (Characteristics of fish processing in Poland during 2006-2014 based on statistical questionnaires RRW-20) [w:] 95-lecie Morskiego Instytutu Rybackiego: aktualne tematy badań naukowych, pod red. I. Psuty, t. III. Produkty i przetwórstwo rybne, MIR-PIB, Gdynia, s. 7-17, ISBN 978-83-61650-17-1
11. Rakowski M. 2016. Rola portów i przystani morskich w łańcuchu dostaw ryb (The role of marine harbours in the fish supply chain) [w:] 95-lecie Morskiego Instytutu Rybackiego: aktualne tematy badań naukowych, pod red. I. Psuty, t. III. Produkty i przetwórstwo rybne, MIR-PIB, Gdynia, s. 45-52, ISBN 978-83-61650-17-1
12. Chrościcki T., Kuzebski E., Pieńkowska B., Kieliszewska M., Lirski A., Hryszko K., Szostak S., Drożdż J. 2018. Rynek ryb – stan i perspektywy. Seria: Analizy rynkowe, nr 28, Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. Publikacja cykliczna