W październiku 2022 r. odbyły się aż cztery spotkania Bałtyckiej Rady Doradczej (BSAC). Dwa spotkania odbyły się w formie wideokonferencji, a dwa pozostałe w gościnnych progach Morskiego Instytutu Rybackiego – Państwowego Instytutu Badawczego. Poniżej krótkie relacje z obrad autorstwa pani Ewy Milewskiej.
Spotkanie Komitetu Wykonawczego BSAC odbyło się w dniu 25 października 2022 r. Spotkanie prowadził Jarosław Zieliński, przewodniczący Komitetu Wykonawczego BSAC. Uczestniczyli w nim członkowie BSAC, przedstawiciele krajów członkowskich UE, litewskiej prezydencji BALTFISH oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej (DG Mare), zarówno osobiście i poprzez łącza internetowe. Przewodniczący Komitetu Wykonawczego BSAC przekazał specjalne podziękowania dyrektorowi Morskiego Instytutu Rybackiego – Państwowego Instytutu Badawczego za udostępnienie sali im. prof. Demela na spotkania BSAC.
Obrady Komitetu Wykonawczego BSAC w siedzibie Morskiego Instytutu Rybackiego-PIB, Gdynia (fot. J. Darecki)
Przewodniczący Komitetu Wykonawczego BSAC nawiązał do spotkania BALTFISH, które odbyło się 6 i 7 września br. w Wilnie. W forum BALTFISH uczestniczyli przedstawiciele BSAC. Przedstawiciele prezydencji litewskiej BALTFISH zaprezentowali wstępny program pracy na kolejny rok. Wśród priorytetów wymieniono dyskusję i opracowanie rekomendacji dotyczącej kwot połowowych na rok 2023 oraz dalsze prace w zakresie środków ochrony dla morświna[1]. Wymieniono też ścisłą współpracę z Bałtycką Radą Doradczą, obejmującą regularne spotkania w formie wideokonferencji w celu wymiany informacji. W czasie spotkania BALTFISH przewodniczący Komitetu Wykonawczego BSAC przedstawił priorytety BSAC oraz rekomendacje w zakresie kwot połowowych na 2023 r. Warto tu wspomnieć, że 1 lipca 2023 roku prezydencję BALTFISH obejmie Polska.
Ważnym punktem agendy spotkania była prezentacja rocznego sprawozdania[2] Komitetu Naukowo-Technicznego i Ekonomicznego Rybołówstwa (Scientific, Technical and Economic Committee for Fisheries – STECF) przez przedstawiciela STECF. Roczne sprawozdanie ekonomiczne dotyczy aktualnych wyników gospodarczych europejskiej floty rybackiej[3]. Sprawozdanie jest aktualizowane co roku. Wyniki wskazują, że rentowność floty UE spadła w roku 2020, głównie z powodu niższej wartości wyładunków. Aktualne dane wskazują na dalsze pogorszenie rentowności floty rybackiej UE, z powodu pandemii COVID-19, wojny w Ukrainie, inflacji oraz gwałtownego wzrostu cen paliwa. Sytuacja jest szczególnie poważna w odniesieniu do floty małoskalowej (jednostki do 12 m, łowiąca narzędziami stawnymi), prowadzącej połowy na Bałtyku. Bałtycka flota małoskalowa zanotowała spadek rentowności już w latach 2018-19, a dalsze pogorszenie sytuacji ekonomicznej miało miejsce w 2020 r. Przedstawiciel polskiego rybołówstwa małoskalowego zauważył, że niska rentowność floty małoskalowej wynika z niskich limitów połowowych w rybołówstwie bałtyckim oraz wysokich cen paliwa, jak również przepisów nakładających na rybaków obowiązek prowadzenia aktywności połowowej przez 120 dni w ciągu dwóch lat, które uprawniają do korzystania z funduszy rybackich innych niż trwałe zaprzestanie działalności połowowej. Przy wszystkich istniejących ograniczeniach możliwości połowowych, takich jak okresy i strefy wyłączenia z połowów nakaz ten powoduje, że rybacy wypływają w morze bez szans na owocne połowy, jedynie w celu „wypływania” obowiązujących dni połowowych. Zaapelował on do Komisji Europejskiej, aby dostrzegła specyficzną, niezwykle trudną sytuację rybołówstwa bałtyckiego.
Przedstawicielka litewskiej prezydencji BALTFISH przedstawiła rekomendacje BALTFISH w sprawie kwot połowowych na rok 2023, uzgodnione na spotkaniu poprzedzającym decyzje Rady Ministrów UE (17 października br.). Dzień przed spotkaniem Rady Ministrów UE uzgodniono wspólne stanowisko BALTFISH. Kompromis w zakresie kwot połowowych na rok 2023 dla śledzia i szprota osiągnięty został po wielogodzinnych negocjacjach w oparciu o doradztwo ICES. Zwrócono uwagę na brak transparentności w działaniu Grupy Wysokiego Szczebla BALTFISH, której posiedzenia odbywają się za zamkniętymi drzwiami. Bałtycka Rada Doradcza wielokrotnie apelowała o umożliwienie udziału jej przedstawicieli w obradach Grupy Wysokiego Szczebla, niestety bez pozytywnego rezultatu. Przedstawiciel Komisji Europejskiej podkreślił, że choć BALTFISH odgrywa znacząca rolę w umacnianiu współpracy pomiędzy krajami członkowskimi UE w rejonie Bałtyku, ostateczne decyzje w sprawie możliwości połowowych podejmowane są przez Radę Ministrów UE.
W czasie dyskusji zwrócono również uwagę na proces decyzyjny w odniesieniu do kwot połowowych. Według niektórych uczestników zalecenia ICES powinny być lepiej dostosowane do zmieniającego się środowiska morskiego. Reprezentant Komisji Europejskiej odniósł się do wielu opcji zarządzania przedstawionych w zaleceniach ICES, które mogą zostać uwzględnione podczas podejmowania decyzji. Przedstawiciel polskiego rybołówstwa podkreślił zaniepokojenie faktem, że zarówno Komisja Europejska, jak i BALTFISH nie biorą pod uwagę rekomendacji BSAC w zakresie kwot połowowych. Odniósł się on do listu wysłanego przez polskie organizacje rybackie do Komisji Europejskiej (DG Mare) i Rady Ministrów UE w 2020 r. i otrzymanej po dwóch latach odpowiedzi. W odniesieniu do apelu o niezbędne zmiany w systemie zarządzania rybołówstwem, przedstawiciel rybołówstwa polskiego podkreślił, że istnieje wiele cennych opracowań naukowych dotyczących np. interakcji pomiędzy dorszem a szprotem bałtyckim, które powinny zostać uwzględnione zarówno w rekomendacjach BALTFISH, jak i propozycjach Komisji oraz, co za tym idzie, decyzjach dotyczących kwot połowowych.
W czasie spotkania poruszono zagadnienia związane z projektem Rozporządzenia Wykonawczego w sprawie środków technicznych (odnoszącego się do Rozporządzenia w sprawie środków technicznych 2019/1241[4]. Przedstawiciel Komisji poinformował, że projekt rozporządzenia wykonawczego jest obecnie konsultowany z administracjami krajów członkowskich. Pomimo wielu apeli, do tej pory Bałtycka Rada Doradcza nie miała możliwości zapoznania się z tekstem i wyrażenia swoich opinii na temat projektowanych przepisów wdrażających. Według opinii osób, które miały możliwość zapoznania się z tekstem, propozycja rozporządzenia zawiera szereg praktycznych niejasności, które w praktyce wysoce utrudnią lub uniemożliwią zastosowanie pewnych technicznych rozwiązań, jak również wzbudzą niejasności w przypadku kontroli. Przedstawiciel Komisji zapewnił, że konsultacje projektu z BSAC są przewidziane w późniejszym terminie. Przedstawiciel polskiego rybołówstwa podkreślił, że poprawne wdrożenie przepisów jest kluczowe dla rybaków i inspektorów. W jego zrozumieniu, w chwili obecnej, brakuje jasnych przepisów wykonawczych w odniesieniu do środków technicznych.
Przedstawiciel polskiego rybołówstwa odwołał się do problemów z interpretacją artykułu 7 Rozporządzenia Rady nr 2021/1888[5], odnoszącego się do zwolnienia z zakazu połowów przy użyciu dowolnego rodzaju narzędzi połowowych w podobszarach 25 i 26, od dnia 1 maja do dnia 31 sierpnia, jeżeli wyładunki są sortowane i zapytał jakie są zasady wdrażania tego artykułu w krajach członkowskich. Sekretarz Wykonawczy BSAC poinformował, że w czasie forum BALTFISH[6], które miało miejsce 6 września 2022 r. przedstawiciel Komisji poinformował, że zwolnienie z zakazu połowów obejmuje jedynie połowy przeznaczone do konsumpcji.
Inny przedstawiciel polskich rybaków zwrócił uwagę, że zgodnie z artykułem 74.2 Rozporządzenia Rady 404/2011[7], możliwe jest odliczenie do 2% wody i lodu podczas wyładunku ryb pelagicznych. Polscy inspektorzy rybołówstwa stosują ten przepis jedynie do ryb przeznaczonych na konsumpcję, podczas gdy przepis nie precyzuje przeznaczenia złowionych ryb. Poprosił on przedstawiciela Komisji o wyjaśnienie prawidłowej interpretacji tego przepisu. Przewodnicząca pelagicznej grupy roboczej BSAC zaproponowała umieszczenie tego tematu w agendzie następnego spotkania grupy.
Spotkanie grupy pelagicznej Bałtyckiej Rady Doradczej odbyło się 3 października br., w formie wideokonferencji. Naukowcy z Finlandii i Szwecji przedstawili najnowsze dane dotyczące stada śledzia w Zatoce Botnickiej, wskazujące na pogarszającą się kondycję oraz spadek liczebności dużych okazów śledzia w tym rejonie. Wywołały one dyskusję dotyczącą sytuacji stada śledzia na obszarach przybrzeżnych w Szwecji, czynników powodujących spadek wielkości i wagi, interakcji pomiędzy gatunkami i doradztwa naukowego w tym zakresie. Grupa robocza podjęła decyzję o kontynuowaniu prac na tym tematem w ramach dedykowanej podgrupy. Grupa robocza dyskutowała także dalsze kroki w sprawie stada śledzia zachodniego w podobszarach 22-24 w krótszej i dłuższej perspektywie czasowej. Zdaniem BSAC konieczne jest przygotowanie planu odbudowy dla tego stada, który swoimi działaniami obejmowałby też inne kraje, poza UE, eksploatujące te zasoby. Bałtycki plan zarządzania zasobami[8] nie obejmuje swoimi przepisami państw trzecich.
Przedstawiciel polskich rybaków podkreślił, że bałtycki plan zarządzania nigdy nie został zweryfikowany, pomimo braku pozytywnych efektów jego działania.
Spotkanie grupy roboczej ds. połowów dennych miało miejsce 5 października 2022 br., w formie wideokonferencji. W trakcie spotkania zaprezentowano projekt CODHEALTH[9], który dotyczy dorsza bałtyckiego. Prezentacja zawierała przegląd czynników wpływających na stan zasobów dorsza w Bałtyku. Zmiany klimatyczne, w tym ocieplenie wody, niedobory tlenu, jak również pasożyty pochodzące od fok wymienione zostały jako główne przyczyny załamania się stanu zasobów dorsza. Licznie występujące w Bałtyku foki zarażają dorsza pasożytami. Dalsze badania w projekcie dotyczyć będą dostępności pokarmu dla dorsza oraz rozprzestrzeniania się pasożytów. W trakcie spotkania przedstawiono też projekt RESOCO, który zajmuje się opracowaniem regionalnych rozwiązań dla konfliktu pomiędzy fokami a rybołówstwem. W ramach projektu RESOCO omawiane są sposoby zarządzania populacją fok szarych w Bałtyku oraz analizowane praktyki na poziomie regionalnym. RESOCO ma w planie przygotowania kompleksowego planu niwelowania konfliktu. BSAC wydaje się najbardziej właściwym forum do dyskusji i opracowania, w trybie pilnym, kompromisowych rozwiązań w zakresie konfliktu pomiędzy fokami a rybołówstwem.
Spotkanie Grupy Roboczej ds. Zarzadzania Ekosystemowego odbyło się 26 października 2022 r. w Morskim Instytucie Rybackim – PIB oraz w formie wideokonferencji. Spotkanie prowadził Nils Höglund, przewodniczący grupy roboczej. W spotkaniu uczestniczyło ponad 60 osób, m.in. członkowie BSAC, przedstawiciele Komisji Europejskiej (DG Mare i DG ENER), przedstawiciele administracji krajów członkowskich, ICES oraz przedstawiciele sektora energetyki wiatrowej.
Głównym tematem, po raz pierwszy poruszany na forum BSAC, był rozwój energetyki wiatrowej na Bałtyku oraz wpływ farm wiatrowych na rybołówstwo.
Przewodniczący grupy roboczej podkreślił bardzo dynamiczny rozwój energetyki wiatrowej na morzu. Morska energetyka wiatrowa jest uznawana za obszar pozyskiwania energii odnawialnej o największym potencjale rozwoju. W deklaracji podpisanej w sierpniu 2022 r. w Marienborg[10] ministrowie z krajów bałtyckich zobowiązali się do osiągnięcia mocy produkcyjnej morskich farm wiatrowych na poziomie co najmniej 19,7 GW w roku 2030, co stanowi siedmiokrotny wzrost w porównaniu z obecnym stanem. Jednak rozwój morskich farm wiatrowych nie pozostaje bez wpływu na środowisko oraz na innych użytkowników morza, w tym rybołówstwo.
Ricardo Renedo Williams, reprezentujący Komisję Europejską (DG ENER)[11] przedstawił strategię dotyczącą rozwoju energetyki wiatrowej na morzu, przygotowanej przez Komisję w roku 2020[12]. Nawiązał do projektów hybrydowych, czyli inwestycji podłączonych do więcej niż jednego krajowego systemu energetycznego, jako do przyszłościowego rozwiązania, pozwalającego na racjonalne wykorzystanie przestrzeni morskiej. Podkreślił znaczenie planów zagospodarowania przestrzennego obszarów morskich oraz współpracy pomiędzy krajami w tym zakresie. Plan działań w zakresie połączeń międzysystemowych na rynku energii państw bałtyckich (BEMIP) jest cenną inicjatywą w zakresie współpracy regionalnej dotyczącej energii w regionie Morza Bałtyckiego. Zalecenia Komisji Europejskiej dotyczące interakcji między morskimi farmami wiatrowymi a rybołówstwem opublikowano w roku 2020[13]. Zalecenia obejmują przegląd interakcji między dwoma sektorami i zalecenia dotyczące zmniejszenia konfliktów na różnych etapach: przed budową, w czasie budowy, po rozpoczęciu działania. Zapobieganie konfliktom polega na wdrażaniu rozwiązań strategicznych, takich jak odpowiednie planowanie, przy udziale zainteresowanych stron.
W czasie spotkania przedstawiciele administracji z Danii, Szwecji i Polski przedstawili plany rozwoju energetyki wiatrowej w obszarach morskich.
W czasie dyskusji podkreślono, że konieczny jest dialog i współpraca pomiędzy zainteresowanymi stronami na poziomie regionalnym i krajowym w zakresie planowania przestrzennego, oddziaływania farm wiatrowych na środowisko morskie i na rybołówstwo. Właściwe zaangażowanie rybaków w proces planowania musi być warunkiem wstępnym koegzystencji z morskimi farmami. Należy jasno określić zasady prowadzenia działalności połowowej w pobliżu farm wiatrowych. Rybołówstwo może być szczególnie dotknięte instalacją turbin wiatrowych w morzu, poprzez ograniczenie możliwości połowowych oraz wpływ turbin na populacje ryb i ekosystem. Kraje członkowskie powinny przewidzieć odpowiednie rekompensaty dla rybaków, których działalność została ograniczona, oraz ułatwić dostęp do ubezpieczeń dla statków działających na obszarach, na których znajdują się wiatraki lub przepływających przez te obszary.
W dalszej części spotkania Jannica Haldin, zastępca sekretarza wykonawczego HELCOM, przedstawiła inne skuteczne obszarowe środki ochrony (OECM)[14]. Zgodnie z Konwencją o różnorodności biologicznej OECM definiowane są jako: „geograficznie zdefiniowany obszar inny niż obszar chroniony, który podlega nadzorowi lub zarządzaniu w sposób zapewniający pozytywne i długotrwałe wyniki ochrony różnorodności biologicznej in situ wraz z powiązanymi funkcjami i usługami ekosystemowymi, a tam, gdzie ma to zastosowanie, także wartościami kulturowymi, duchowymi, społeczno-gospodarczymi i innymi wartościami o znaczeniu lokalnym”.
Ewa Milewska
Więcej informacji na temat spotkań na stronie BSAC:
www.bsac.dk, w zakładce BSAC meetings: BSAC – BSAC meetings
Odniesienia:
[1] Na podstawie dotychczasowych rekomendacji BALTFISH przyjęto ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) 2022/303 z dnia 15 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/1241 w odniesieniu do środków mających na celu ograniczenie przypadkowych połowów populacji osiadłej morświna zwyczajnego z Bałtyku Właściwego (Phocoena phocoena) w Morzu Bałtyckim Publications Office (europa.eu)
[2] BSAC – BSAC Executive Committee meeting
[3] Więcej danych na stronie: Europejskie rybołówstwo w liczbach | Noty tematyczne o Unii Europejskiej | Parlament Europejski (europa.eu)
[4] Regulation (EU) 2019/1241 of the European Parliament and of the Council of 20 June 2019 on the conservation of fisheries resources and the protection of marine ecosystems through technical measures, amending Council Regulations (EC) No 1967/2006, (EC) No 1224/2009 and Regulations (EU) No 1380/2013, (EU) 2016/1139, (EU) 2018/973, (EU) 2019/472 and (EU) 2019/1022 of the European Parliament and of the Council, and repealing Council Regulations (EC) No 894/97, (EC) No 850/98, (EC) No 2549/2000, (EC) No 254/2002, (EC) No 812/2004 and (EC) No 2187/2005
[7]Artykuł 74.2. Nie naruszając przepisów szczególnych dotyczących gatunków pelagicznych, o których mowa w art. 78–89 niniejszego rozporządzenia, które wyładowuje się luzem w celu przewiezienia do punktu pierwszego wprowadzenia do obrotu, przechowywania lub przetworzenia, odliczenie wody i lodu od łącznej masy nie przekracza 2%.
[8] ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) 2016/ 1139 – z dnia 6 lipca 2016 r. – ustanawiające wieloletni plan w odniesieniu do stad dorsza, śledzia i szprota w Morzu Bałtyckim oraz połowów eksploatujących te stada, zmieniające rozporządzenie Rady (WE) nr 2187 / 2005 i uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1098 / 2007 (europa.eu)
[9] Prezentacja projektu CODHEALTH PowerPoint Presentation (bsac.dk)
[10] https://www.regeringen.dk/media/11544/the-marienborg-declaration-_300822.pdf
[11] PowerPoint Presentation (bsac.dk)
[12] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52020DC0741
[13] recommendations_for_positive_interactions_between_offshore_wind_farms_and_fisheries.pdf.pdf (europa.eu)
