Relacja z obchodów - Gdynia
Uroczyste obchody Jubileuszu 100-lecia
Morskich Badań Rybackich i Oceanograficznych
Nasza historia
W związku z przypadającymi w tym roku obchodami stulecia Morskiego Instytutu Rybackiego – PIB, jednego z najstarszych w Polsce instytutów badawczych, przedstawiamy oczywiście w dużym skrócie kalendarium najważniejszych dat i wydarzeń w jego historii.
Szersze informacje znajdują się w opracowaniu pt. „MIR dawniej i dziś, czyli 100 lat morskich badań rybackich i oceanograficznych”, przygotowanym specjalnie z okazji obchodów 100-lecia Instytutu.
Początki naszej historii sięgają dnia 7 lutego 1920 roku kiedy to poseł na Sejm RP A. de Rosset wraz z innymi złożył do Sejmu poniższy wniosek:
18 czerwca 1921
Czerwiec 1921 – dnia 18 czerwca 1921 roku w Dzienniku Urzędowym nr 23, ówczesnego ministerstwa Byłej Dzielnicy Pruskiej, ukazało się rozporządzenie o utworzeniu Morskiego Urzędu Rybackiego z siedzibą w Pucku. Trzeci artykuł tego rozporządzenia brzmiał następująco:
„Przy Morskim Urzędzie Rybackim ustanawia się laboratorium dla badań biologicznych
i technicznych w zakresie rybołówstwa morskiego”.
To na jego podstawie powstało Morskie Laboratorium Rybackie (MLR) z siedzibą w Helu, protoplasta Morskiego Instytutu Rybackiego – Państwowego Instytutu Badawczego.
Pierwsza siedziba Morskiego Laboratorium Rybackiego w Helu
Kazimierz Demel
1923 – zakończono prace organizacyjne i techniczne dostosowania otrzymanego budynku. Zatrudniono pierwszego pracownika naukowego Kazimierza Demela, absolwenta Uniwersytetu Lwowskiego i Jagiellońskiego w Krakowie.
1929 – MLR otrzymuje pierwszy statek badawczy, kuter „EWA” i rozpoczyna prace badawcze, a także poszukiwanie nowych łowisk na Bałtyku.
Prace badawcze na kutrze „EWA”
Załoga r.v. „EWA” w Nexo (Dania)
1929 – pierwszy kurs biologii morza dla studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego z Krakowa. Podobne kursy organizowano w kolejnych latach. Uczestniczyli w nich również studenci z innych uczelni wyższych. Kursy wznowiono po II wojnie i kontynuowano je aż do roku 1979.
Kursanci na pokładzie r.v. „EWA”
1932 – ustanowienie Stacji Morskiej w Helu w miejsce Morskiego Laboratorium Rybackiego. Rozpoczęcie działań również w Gdyni z zespołem zajmującym się techniką rybacką. Początek poszukiwania nowych łowisk poza Bałtykiem.
1933 – ukazują się pierwsze Prace Stacji Morskiej w Helu, a w 1937 pierwszy Biuletyn Stacji.
1938 – przeniesienie Stacji Morskiej do nowego budynku na ul. Zjednoczenia 1 (obecnie Jana Pawła II) w Gdyni.
Nowy budynek Stacji Morskiej w Gdyni
1945 – rozpoczęcie działalności Stacji Morskiej i powrót do starej nazwy Morskie Laboratorium Rybackie.
1 stycznia 1949 – włączenie Morskiego Laboratorium Rybackiego do Morskiego Instytutu Rybackiego (MIR). Powstały w latach 20. ubiegłego wieku MIR był organizacją rządową wspierającą finansowo, organizacyjnie i technicznie rozwój polskiego rybołówstwa. Te zadania po wojnie przejęły inne organizacje rządowe, a zasadniczym zadaniem „nowego” MIR było prowadzenie badań i wspieranie swą wiedzą merytoryczną rozwoju polskiego rybołówstwa.
1950-1980 – to najbardziej intensywny okres rozwoju działalności MIR. Nie przerywając badań Bałtyku, rozpoczęto badania związane z dynamicznym rozwojem polskiego rybołówstwa dalekomorskiego. Budowa i wejście do eksploatacji dużej, budowanej w polskich stoczniach floty trawlerów-przetwórni, trawlerów-zamrażalni i statków baz, nałożyły na Instytut dalsze, odpowiedzialne zadania. Eksploatacja tych statków, znalezienie dla nich na odległych łowiskach odpowiedniej bazy surowcowej, zapewnienie właściwych narzędzi połowowych, a także opracowania technologii przetwórstwa i konserwacji złowionych ryb, były dla Instytutu nowymi wyzwaniami.
Rejony i lata rozpoczęcia rejsów zwiadowczych przez MIR (wg J. Janusz)
1951 – początek intensywnych badań na statkach przemysłowych w rejonie Morza Północnego, Rynny Norweskiej i Morza Barentsa.
1951 – utworzenie w Wyższej Szkole Rolniczej w Olsztynie Wydziału Rybackiego, którego trzon wykładowców stanowili pracownicy MIR, jak np. K. Demel, W. Cięglewicz, W. Mańkowski i inni.
Znaczek Wydziału Rybackiego
1952 – przeniesienie Laboratorium Ichtiologicznego z Trzebieży do Świnoujścia, gdzie utworzono Oddział MIR funkcjonujący do dziś jako Stacja Badawcza.
Budynek Stacji Badawczej w Świnoujściu
1953 – pracę jako statek badawczy MIR rozpoczyna przebudowany lugrotrawler typu B-11, nazwany „Birkut”. Wykorzystywany był w badaniach biologiczno-rybackich i oceanograficznych. Choć początkowo zaangażowany do badań na Bałtyku i Morzu Północnym, w lipcu 1958 roku wyruszył na pionierską wyprawę na wody Zatoki Biskajskiej i łowiska północno-zachodniej Afryki, dostarczając niezbędnych informacji do późniejszej eksploatacji zasobów z tego rejonu.
R.v. „Birkut”
1964 – w MIR utworzono Ośrodek Zwiadów Rybackich mający na celu zbieranie danych umożliwiających rozpoczęcie eksploatacji nowych łowisk oraz prowadzenie zwiadu rybackiego na wydzielonych w tym celu statkach.
Połów śledzi
Wspaniały okaz halibuta
1966 – MIR otrzymuje jako statek badawczy r.v. „Wieczno”, przebudowany trawler burtowy, który odegra kluczową rolę w badaniach i współpracy polsko-amerykańskiej na północnozachodnim Atlantyku.
r.v. „Wieczno”
1969 – Profesor Walerian Cięglewicz zostaje wybrany Prezydentem Międzynarodowej Rady Badań Morza w Kopenhadze (1969-1972). Jak dotychczas jest jedynym Polakiem, który objął tak wysokie stanowisko w tej międzynarodowej organizacji powstałej już w 1902 roku.
Prof. Walerian Cięglewicz
1971 – Instytut obchodzi swoje 50-lecie i otwiera Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie, przemianowane później na Akwarium Gdyńskie.
Ceremonia 50-lecia Instytutu i otwarcia Muzeum
Wstęgę przecina dyr. Instytutu dr Ryszard Maj
Akwarium odwiedza corocznie ponad 400 tys. osób, a w atrakcyjnych zajęciach edukacyjnych dotyczących życia morza uczestniczy blisko 40 tysięcy dzieci, młodzieży szkolnej, a nawet akademickiej.
Zajęcia edukacyjne w Akwarium Gdyńskim
1974 – w ramach wieloletniej współpracy Instytutu z placówkami badawczymi Stanów Zjednoczonych utworzono w MIR Ośrodek Sortowania i Oznaczania Planktonu z siedzibą w Szczecinie. Jego działalność przetrwała nawet okres stanu wojennego w latach 80. i trwa nieprzerwanie do chwili obecnej, stanowiąc unikalny przykład tak długoletniej międzynarodowej współpracy naukowej.
1972 – do eksploatacji wchodzi zbudowany z pomocą FAO/ONZ oceaniczny statek badawczy „Profesor Siedlecki”. Jego eksploatacja to piękna karta w historii działalności badawczej na morzu, nie tylko Morskiego Instytutu Rybackiego, ale również̇ innych polskich instytucji naukowych, szczególnie instytutów PAN, a także licznych uczelni wyższych, których przedstawiciele brali udział w jego rejsach. Z tego względu r.v. „Profesor Siedlecki” był często nazywany „statkiem nauki polskiej”. W ciągu dwudziestu lat statek ten odbył 33 oceaniczne rejsy badawcze, przepływając 466 tysięcy mil morskich, zawijając do 98 portów na wszystkich kontynentach, poza Australią.
R.v. „Profesor Siedlecki”
Wyniki rejsów badawczych r.v. „Profesora Siedleckiego” przyczyniły się do powstania licznych ważnych opracowań dla polskiego rybołówstwa dalekomorskiego, ale również wielu publikacji naukowych, które stanowiły zaczyn polskich badań z dyscyplin: ichtiologii, biologii morza i oceanologii poza Bałtykiem. Nie sposób pominąć roli, jaką statek ten odegrał w rozwoju krajowej współpracy naukowej w dziedzinie badań oceanicznych, ale również współpracy międzynarodowej z udziałem instytucji Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Argentyny, a także przedstawicieli instytucji morskich państw „socjalistycznych”.
1973/1974 – rozpoczyna się okres badań, a potem eksploatacji zasobów rybackich południowo- zachodniego Atlantyku. Rejs „Profesora Siedleckiego” w rejon Argentyny i Wysp Falklandzkich.
1975/1976 – pierwsza polska naukowa ekspedycja antarktyczna finansowana przez Polską Akademię Nauk przy udziale r.v. „Profesor Siedlecki” i trawlera przemysłowego m.t. „Tazar” z PPDiUR Odra, która zebrała pionierskie informacje o zasobach antarktycznych i możliwości ich eksploatacji.
1976/1977 – II Polska Morska Ekspedycja Antarktyczna z udziałem r.v. „Profesor Siedlecki” organizowana przez Morski Instytut Rybacki
R.v. „Profesor Siedlecki” w Antarktyce
Kryl na pokładzie
Brały w niej udział trzy trawlery przemysłowe, które rozpoczęły przemysłową eksploatację zasobów ryb i kryla antarktycznego. Statki te wraz z „Profesorem Siedleckim” jako pierwsze w polskiej historii przekroczyły południowy krąg polarny.
1977 – MIR otrzymuje statek badawczo-przemysłowy „Profesor Bogucki”, który wraz z trawlerem „Sagitta” opływa Antarktydę w poszukiwaniach nowych łowisk. Pracował również na Pacyfiku i innych obszarach. W 1982 roku przekazany do „Dalmoru”.
1978-1989 – kolejne wyprawy r.v. „Profesor Siedlecki” w rejony Antarktyki nie tylko rybackie, ale również w ramach wielkich programów badawczych BIOMASS/FIBEX/SIBEX koordynowanych przez Polską Akademię Nauk, a także w ramach współpracy MIR z placówkami naukowymi z USA i Wielkiej Brytanii.
1991 – przekazanie do eksploatacji nowego budynku Instytutu mieszczącego się w Gdyni przy ul. Kołłątaja 1.
Obecna siedziba Instytutu
1991 – ustanowienie medalu im. Profesora Kazimierza Demela, który jest wyrazem szczególnego wyróżnienia i uznania za wybitne osiągnięcia naukowe i organizacyjne w badaniach oraz w popularyzacji wiedzy o morzu w dziedzinach: biologii, ekologii i rybactwa. Dotychczas otrzymało go 40 osób lub instytucji z 8 państw.
1992 – złomowanie statku badawczego „Profesor Siedlecki” i budowa w gdyńskiej stoczni „Nauta” nowego statku, przeznaczonego do badań na Morzu Bałtyckim. W wyniku konkursu statek nazwano „Baltica”. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej jest współwłaścicielem statku.
R.v. „Baltica”
1996 – MIR wybrany na partnera krajowego w światowym systemie informacyjnym dotyczącym nauk wodnych i rybactwa ASFIS/FAO (Aquatic Science and Fisheries Information System), którego produktem finalnym jest baza ASFA (Aquatic Science and Fisheries Abstracts) System obecnie zrzesza 69 partnerów, a Instytut nadal pełni rolę krajowego koordynatora.
1996 – rozpoczęcie, przy współpracy z FAO, cyklu pionierskich szkoleń dla przemysłu przetwórstwa ryb we wdrażaniu nowego systemu bezpieczeństwa żywności HACCP.
1997 – Seminarium MARIS/MARSOURCE zorganizowane przez MIR i Komisję Europejską dotyczące problemów zarządzania rybołówstwem, gromadzenia danych i środowiska Morza Bałtyckiego. Był to pierwszy taki kontakt z KE w sprawach rybackich.
2004 – MIR przejmuje od likwidowanego Stowarzyszenia Rozwoju Rybołówstwa „Wiadomości Rybackie” i wydaje je jako własny dwumiesięcznik.
2005 – po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej następuje rozpoczęcie realizacji przez MIR Narodowego Programu Zbioru Danych Rybackich (NPZDR). To kompleksowy program, finansowany przez Komisję Europejską, stanowiący wypełnienie zobowiązania Polski jako państwa członkowskiego UE w ramach Wspólnej Polityki Rybackiej UE. Program jest realizowany przez Instytut wzorowo, co potwierdzają coroczne oceny.
Prace związane z realizacją NPZDR
2005 – ukazuje się Rozporządzenie Rady (WE) NR 2187/2005 z dnia 21 grudnia 2005 r., wprowadzające stosowanie polskiego worka selektywnego T90 w bałtyckim rybołówstwie dorszowym. Technologia worka jest dziełem dr. Waldemara Moderhaka i patentem Morskiego Instytutu Rybackiego w Gdyni.
Worek selektywny T90
2009-2016 – Morski Instytut Rybacki podlegał standardowym ocenom dokonywanym przez ministerstwo odpowiedzialne za naukę w Polsce. We wszystkich tych ocenach Instytut plasował się w kategorii A, czołowym miejscu w grupie podobnych jednostek.
2011 – Morski Instytut Rybacki na podstawie Uchwały Rady Ministrów z dnia 7 czerwca 2011 r. otrzymuje status Państwowego Instytutu Badawczego.
2016 – Instytut otrzymuje logo „HR Excellence in Research”, znak jakości nadawany przez Komisję Europejską instytucjom, które wdrażają zasady tworzenia przyjaznych warunków pracy i rozwoju kariery naukowej oraz przejrzystych procesów rekrutacji pracowników naukowych. Przyznawanie logo jest jednym z działań Komisji Europejskiej w ramach strategii Human Resources Strategy for Researchers.
2016-2020 – modernizacja budynku i laboratoriów dostosowująca je do bieżących potrzeb i nowych kierunków badawczych.
2021 – rozpoczęcie rozbudowy ścieżki edukacyjnej w Akwarium Gdyńskim w oparciu o środki uzyskane z Unii Europejskiej, które Instytutowi przyznał Samorząd Województwa Pomorskiego.
Wybór treści i zdjęć: dr inż. Z. Karnicki
Źródło: A. Ropelewski „Morski Instytut Rybacki: Ludzie i wydarzenia 1921-2001” https://mir.gdynia.pl/dzialalnosc-naukowa/wydawnictwa/
Zdjęcia: Archiwum MIR
Więcej:
